Nghệ thuật trào phúng trong truyện ngắn
“Tinh thần thể dục” của Nguyễn Công Hoan
NGHỆ THUẬT TRÀO PHÚNG TRONG TRUYỆN NGẮN “TINH THẦN THỂ DỤC”
CỦA NGUYỄN CÔNG HOAN
Để đọc, xin nhấp chuột vào phần muốn xem.1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Tác phẩm Tinh thần thể dục đã lột tả sự bịp bợm của thực dân Pháp. Vào những năm đầu của thế kỉ XX sau khi đặt xong ách thống trị ở Việt Nam và Đông Dương, thực dân Pháp bắt đầu tuyên truyền cho chính sách khai thác thuộc địa của chúng. Với các chiêu bài mở mang văn minh tân tiến để lừa bịp nhân dân toàn thế giới rằng chúng đến An Nam để “khai hoá văn minh”
Hành động của chúng đã thôi thúc các nhà văn cầm bút. Nguyễn Công Hoan viết tác phẩm bi hài Tinh thần thể dục. Tác phẩm đã vạch rõ tính chất bịp bợm của phong trào thể dục thể thao vui vẻ, trẻ trung mà đương thời thực dân Pháp cổ động rầm rộ để đánh lạc hướng thanh niên An Nam.
Bất kì tác phẩm văn học nào cũng có mối quan hệ cốt lõi là hình thức nghệ thuật và nội dung tư tưởng. Đó chính là mối quan hệ của cái biểu đạt và cái được biểu đạt. Hình thức nghệ thụât là cái biểu đạt, chất liệu thủ pháp tổ chức nên tác phẩm nghệ thuật. Nội dung tư tưởng là cái được biểu đạt tồn tại trong hình thức biểu đạt được tổ chức thành chỉnh thể tác phẩm nghệ thuật. Tìm hiểu một tác phẩm văn học nội dung và nghệ thuật có vai trò quan trọng ngang nhau.
Vì những lí do trên tôi đã chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình là
“Nghệ thuật trào phúng trong truyện ngắn “Tinh thần thể dục” của Nguyễn Công Hoan”.
1.2. Mục đích nghiên cứu
- Tìm ra cách tiếp cận tác phẩm theo một hướng mới.
- Nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường.
- Giúp học sinh có lập trường tư tưởng vững vàng trước mọi âm mưu xâm lược và xuyên tạc của kẻ thù.
- Giúp học sinh có lòng căm thù giặc sâu sắc, ý thức bảo vệ độc lập chủ quyền của dân tộc.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
- Truyện ngắn trào phúng của Nguyễn Công Hoan.
- Tác phẩm Tinh thẩn thể dục.
- Học sinh nhận thức học tập.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tổng hợp.
2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Nghệ thuật trong một tác phẩm văn học là chất liệu phương tiện để biểu hiện nội dung. Không có hình thức nghệ thuật thì sẽ không có tác phẩm văn học. Trong tác phẩm văn học nghệ thuật là cái cụ thể hoá, vật chất hoá sự biểu hiện nội dung, chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Các khái niệm được coi thuộc về hình thức nghệ thuật: ngôn từ, kết cấu, thể loại. Ngôn từ là yếu tố đầu tiên của văn bản văn học. Ngôn từ hiện diện trong câu, hình ảnh, giọng điệu. Kết cấu là sự sắp xếp, tổ chức các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất hoàn chỉnh, có ý nghĩa. Thể loại là những quy tắc hình thức tổ chức văn bản. Mỗi tác phẩm có một hình thức mang đậm dấu ấn của nhà văn.
Trong sự nghiệp sáng tác hầu hết truyện ngắn của Nguyễn Công Hoan đều thuộc loại trào phúng.
Cường độ trào phúng của ông mang nhiều cung bậc mức độ. Loại truyện thứ nhất thường dừng ở mức độ khôi hài. Loại truyện thứ hai là ở dạng mỉa mai giễu cợt. Loại thứ ba thuộc loại châm biếm, tố cáo, lên án. Truyện ngắn Tinh thần thể dục thuộc loại truyện thứ ba. Tác giả nâng các đặc điểm vốn có lên tới mức khôi hài lố bịch làm cho người đọc nhận thức được mặt trái của hiện tượng đến mức phải căm ghét phẫn nộ, đôi khi có sức kích động khiến người đọc cảm thấy cần thiết phải thanh trừng hiện tượng và cả điều kiện sản sinh ra nó. Tác phẩm Tinh thần thể dục đã vun đắp cho con người tinh thần yêu nước, lòng căm thù sâu sắc đối với bè lũ cướp nước và bán nước, xót thương cho những người dân Việt Nam nô lệ đang rên xiết dưới gót giày của bọn thực dân.
2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
- Đây là tác phẩm đọc thêm trong chương trình nên học sinh học sơ sài.
2.3. Sáng kiến kinh nghiệm và giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
2.3.1. Nghệ thuật trào phúng:
Anh (Chị) hiểu thế nào là nghệ thuật trào phúng? Nghệ thuật trào phúng trong “Tinh thần thể dục” thể hiện ở những khía cạnh nào?
Trào phúng là khái quát chung cho những tác phẩm nghệ thuật lấy tiếng cười làm phương tiện để biểu hiện thái độ gì đó, nhằm vào một đối tượng nhất định. Nói đến nghệ thuật trào phúng là nói đến nghệ thuật gây cười mang ý nghĩa lên án phê phán đả kích xã hội.
Nhà văn Nguyễn Công Hoan đã phát hiện mâu thuẫn trào phúng, chi tiết trào phúng, kết cấu, phóng đại, cường điệu, nói giễu, ngôn ngữ, dấu câu để làm bật tiếng cười phê phán trong Tinh thần thể dục.
2.3.1.1. Mâu thuẫn trào phúng
* Mâu thuẫn trào phúng chung
Mâu thuẫn trào phúng chung của truyện ngắn là gì?
Mâu thuẫn chung của truyện ngắn là tinh thần thể dục với tình cảnh thái độ của người dân.
Bản chất của phong trào thể dục là chiêu bài chính trị của thực dân Pháp. Bề ngoài là rèn luyện sức khỏe, vui vẻ, trẻ trung trên tinh thần tự nguyện. Mục đích là ru ngủ dân ta để chúng dễ bề cai trị.
Bọn Pháp và tay sai tìm đủ mọi cách để bắt dân ta phải có tinh thần thể dục. Nào là cưỡng chế từ trên xuống theo lệnh của quan trên. Chúng còn dọa nạt lùng sục bắt bớ, hạch sách miễn sao cho có đủ người đến sân vận động để chúng có thể khoe khoang dân An Nam dưới thời cai trị của chúng thật là văn minh, ấm no, hạnh phúc.
Với người dân, thể dục là một nỗi kinh hoàng. Những người nghèo như anh Mịch, bố con nhà thằng Cò bóng đá đã cướp đi miếng cơm manh áo, có nguy cơ cướp đi cả sự sống của những ngày sắp tới. Bác Phô gái bóng đá là tai họa. Bà cụ Phó Bính thì bóng đá là mất tiền. Tất cả người dân đều sợ hãi trước nạn kinh hoàng của bóng đá. Họ đi trốn, lánh nạn sang làng bên để thoát nạn lùng sục của quan trên. Họ biết sau đó sẽ bị phạt nhưng có lẽ không hình phạt nào có thể nặng bằng việc phải đi xem bóng đá. Những người dân bất đắc dĩ phải đi xem thì chỉ cần có cơ hội là trốn về. Vì vậy mà ông lí phải canh như canh tù binh. Nạn bóng đá đã đẻ ra một loại giặc kì quái dưới thời Pháp thuộc đó là giặc thể dục thể thao.
* Mâu thuẫn riêng của từng cảnh trong tác phẩm
Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Trát quan về làng” là gì?
Cảnh 1: Trát quan về làng là mâu thuẫn giữa mục đích bề ngoài với bản chất xảo trá bịp bợm của tinh thần thể dục.
Mục đích bề ngoài của phong trào thể dục cuả thực dân Pháp là văn minh, tiến bộ, vui vẻ, trẻ trung, rèn luyện sức khỏe với tinh thần tự nguyện. Phong trào thể dục là một hơi gió mới của nền văn minh phương Tây. Bọn thực dân Pháp và tay sai muốn đem gió Á mưa Âu vào An Nam.
Bản chất của tinh thần ấy chỉ là sự bịp bợm, một chiêu bài chính trị để ru ngủ phong trào yêu nước của nhân dân ta. Thực dân Pháp mượn thể dục thể thao để khoe khoang công khai hoá, bảo hộ của mẫu quốc. Người Pháp đã đem nền văn minh phương Tây đến xứ sở mông muội này. Đồng thời phong trào thể dục của thực dân Pháp nhằm thu hút đông đảo thanh niên An Nam để họ quên đi nhiệm vụ cứu nước.
Một trận bóng đá ở sân vận động mà bè lũ tay sai cho thực dân Pháp dùng đủ thủ đoạn và âm mưu để bắt người dân đi xem bóng đá. Tỉnh xuống huyện, rồi huyện xuống làng xã cốt sao cho có đủ người đến sân vào đúng cái ngày trận đấu bóng đá diễn ra. Để thu hút những người dân chân lấm tay bùn bọn chúng đã lăng xê quảng cáo “nhiều chiến tướng đá rất hay mọi nhẽ”. Văn bản hành chính mà hỗn tạp lai căng. Nó chỉ có thể là đứa con sinh ra từ thời buổi Tây Tàu lẫn lộn, thật giả ngả nghiêng.
Đi xem bóng đá như một thứ phu phen tạp dịch. Trước hết là phải đủ người, quan trên điểm số lượng theo yêu cầu trước khi xem “phải thân dẫn đủ một trăm người đúng 12 giờ trưa đến xem không được khiếm diện”. Có đối tượng được miễn cụ thể “Những người đã được cắt đi dự cuộc khánh thành sân thể dục tháng trước thì lần này được miễn”.
Các quan bắt dân đến sân vận động để cho đủ số lượng chứ không phải vì tinh thần thể thao tự nguyện. Dù che đậy nhưng bản chất vẫn dần lộ rõ qua các chi tiết.
Bản chất của việc đi xem bóng đá là bắt buộc. Toàn những từ chỉ mệnh lệnh phải thi hành. Một đoạn văn ngắn mà có tới 5 từ “phải”
“Phải thông báo,
phải thân dẫn,
phải ăn mặc tử tế,
phải vỗ tay,
phải có năm lá cờ”.
Mới chỉ là việc thể dục mà đủ các áp chế thì làm sao nhân dân ta thời ấy có quyền sống. Một thời buổi ngột ngạt hà khắc. Bọn thực dân và bè lũ tay sai chà đạp áp ức con người cùng cực.
Yêu cầu đối với những người đi xem bóng đá là một chuỗi cười ra nước mắt. Họ phải “ăn mặc tử tế, đi đứng nghiêm chỉnh, và phải vỗ tay luôn luôn vì hôm ấy có nhiều quan khách”. Lệnh quan phải che giấu sự nghèo nàn khốn khó của người dân. Người dân trở thành con rối khi cổ vũ trên sân. Họ lúc nào cũng vỗ tay không phải là bóng đá hay mà là nhiều quan khách. Không cần biết trận đấu hay dở thế nào mà phải cổ vũ để thể hiện tinh tinh thần yêu thể dục. Các quan đến sân cũng không phải là xem bóng đá mà để xem tinh thần thể dục của dân.
Lệnh quan trên là sợi dây cột chặt dọa nạt quan dưới. Quan dưới để thực hiện thì phải bắt đến dân. “Việc này tuy là việc thể dục, nhưng các thầy không được coi thường, nếu không tuân lệnh sẽ bị cữu”. Vì sẽ có thể bị khiển trách nên các thầy phải cố hết sức để làm. Quan còn bắt đem theo cả tinh thần cổ vũ của làng “Làng Ngũ Vọng lại phải có năm lá cờ, sẵn sàng từ 10 giờ sáng”.
Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Van xin” thể hiện như thế nào?
Cảnh 2: Van xin mâu thuẫn trào phúng là tinh thần thể dục với tình cảnh nghèo đói khốn khổ của người dân.
Bọn tay sai dọa nạt cưỡng chế bắt buộc người dân phải đi xem bóng đá. Ông lí cầm roi đến nhà anh Mịch nạt nộ “Theo lệnh quan, tao chiếu sổ đinh thì lần này đến lượt mày rồi”. Không đi xem là chống lại quan, không đủ nghĩa vụ như đi phu bắt lính. Từ một người dân nếu không đi xem bóng đá là kẻ phạm tội. Tội này không nhẹ “Đứa nào không tuân, để quan gắt tao trình thì rũ tù”. Rũ tù là ngồi tù cả đời, chết trong tù. Vậy tội này là cái án trung thân. Mà không đi tự nguyện cũng không được còn người thì phải đi xem bóng đá. “Hôm ấy mày không đi tao sai tuần đến gô cổ lại, đừng kêu”. Gô cổ tức là bắt trói để dẫn đi.
Ông lí phó mặc tình cảnh con dân chỉ biết thi hành sắc lệnh. “Kệ mày. Chết đói hay chết no tao không biết. Mặc kệ chúng bay tao thương chúng bay nhưng ai thương tao”. Kẻ ăn trên ngồi chốc mà tình cảnh khốn khó dân kêu thì phó mặc. Bóng đá cơ hội để các quan đè nén, chà đạp những người dân lương thiện.
Người dân bần hàn như anh Mịch thì bị đẩy vào tình thế dở khóc dở mếu. Không đi thì trở thành kẻ phạm tội, phải đi tù còn đi xem bóng đá thì chủ ghét, rồi sẽ dẫn đến con đường cả nhà chết đói “ông nghị ghét con, cả nhà con khổ. Đối với ông nghị con là chỗ đầy tớ, con sợ lắm. Con không dám nói sai vì chỗ con nhờ vả quanh năm. Nếu không vợ con con chết đói”. Bóng đá đẩy người dân vào bước đường cùng đi xem cũng chết mà không đi cũng chết.
Con dân thấp cổ bé họng chỉ còn cách duy nhất là nài nỉ bậc cha mẹ của dân. Anh Mịch cố xin cho mình được ở nhà không phải đi xem bóng đá: “Ông làm phúc tha cho con. Cắn cỏ lạy ông trăm nghìn mớ lạy. Lạy ông, ông thương phận nào con nhờ phận ấy”. Người dân đã phải cúi dạp đầu mong một chút thương hại của bọn quan. Nhà văn đã dùng từ chỉ số lượng “trăm nghìn mớ lạy” để nhấn mạnh hành động khẩn cầu tha thiết.
Như vậy tinh thần thể dục đã đẩy nhân dân vào cảnh tù tội, chết đói đau thương. Bọn quan lại thì được dịp hạch sách, nạt nộ, dọa nạt dân lành.
Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Nài nỉ” thể hiện như thế nào?
Cảnh 3: Nài nỉ mâu thuẫn trào phúng là tinh thần thể dục với sức khỏe của người dân.
Lệnh quan bắt người dân đi xem bóng đá bằng hăng say tuyệt đối. Ốm yếu gần chết cũng mặc còn xác là phải đi. “Ốm gần chết cũng phải đi. Lệnh quan như thế”. Người ta chơi thể thao là để rèn luyện tinh thần sức khẻo. Đi xem hay không là tuỳ thuộc vào sở thích từng người. Bóng đá ở đây được đi xem theo một cái lệnh. Lệnh thì chỉ biết thi hành còn tình người như thế nào thì người thực thi không biết. Nếu các quan không ép những người dân trong làng quanh năm chân lấm tay bùn thì ở An Nam lúc bấy giờ lấy ai đi xem bóng đá. Những chiến tướng đá rất hay góp nên phong trào thể dục chẳng lẽ lại chỉ có … như lời của thầy lí “Ai cũng lấy cớ ốm yếu mà không đi thì người ta đá bóng cho chó xem à?”.
Việc đi xem bóng đá nhất thiết phải đàn ông. Trong tờ trát quan chỉ ghi số lượng 100 người chứ đâu có cụ thể là nam hay nữ. Hương lí xã Ngũ Vọng thì nhất thiết phải đàn ông “phải là đàn ông chứ nữ nhân ngoại tộc ai kể”. Tinh thần thể dục là hiện đại mà tư tưởng các quan thì cổ vũ lạc hậu: trọng nam khinh nữ. Việc quan cũng phải là của đàn ông “Ồ, việc quan không phải thứ chuyện đàn bà các chị”. Xưa nay để kêu oan cho chồng nhiều người phụ nữ đã phải đến công đường. Ở đây chỉ là một lí trưởng mà đã không thèm bàn việc quan với phụ nữ. Ngoài thì hô hào cải cách nhưng bên trong tư tưởng lạc hậu. Muốn có tinh thần thể dục trước hết tư tưởng của các quan phải thay đổi tư tưởng hãy nói đến văn minh, tiến bộ và phong trào thể dục.
Ông lí đối với dân là thái độ hách dịch, phó mặc. Đáp lại hành động van xin của bác Phô gái ông lí tỏ thái độ không chấp. Đàn bà con gái dám đến công đường vì ông nghĩ chỉ có đàn ông mới có quyền đến gặp hương lí chức dịch. Lí trưởng phó lạnh lùng tàn nhẫn phó mặc tình cảnh của người dân: “Đây không biết, mà đây cũng không nghe. Vợ chồng thu xếp với nhau thế nào đây mặc kệ”.
Bóng đá với gia đình bác Phô gái là một tai họa. Bác xin cho chồng nghỉ xem bóng đá vì sức khỏe. “Tại nhà con ốm yếu, nên xin thầy hoãn đến đợt sau. Thưa thầy, giá nhà con khỏe khoắn, thì nhà con trả dám kêu. Nhưng thưa thầy, từ đây lên huyện những chín cây lô mếch, sợ nhà con đi nắng thì cảm rồi phải lại thì oan gia”.
Người đàn bà tội nghiệp thương chồng nên đã cố nói khó với ông lí. Câu nói có nhiều dấu phẩy thể hiện một sự khó nói. Chồng bác nếu đi xem bóng đá sẽ ốm vì trời nắng mà đường thì lại xa. Người ta đến với thể thao là để rèn luyện sức khỏe tất nhiên phải miễn cho những người ốm đau bệnh tật, đằng này người dân nếu đi xem bóng đá sẽ bị ốm nặng có khi nguy hiểm đến mạng sống của mình. Đúng là bóng đá huỷ diệt sức khỏe con người.
Giải pháp của bác Phô gái là nghỉ buổi chợ đi xem bóng đá thay cho chồng. “Thưa, hay con nghỉ buổi chợ để đi thay cho nhà con có được không ạ?”. Cái thời ấy thật nhiều trái ngang đi xem bóng đá là phải đổi bằng sự mất mát miếng cơm manh áo. Họ chấp nhận mất nó để cầu mong đem lại an lành cho gia đình mà không được. Họ chỉ còn biết thở than và chấp nhận “Thế thì con biết làm thế nào được”.
Người dân nạn thể dục mất lễ mà vẫn phải đi xem bóng đá. Để xin cho hồng được hoãn lần sau bác đã phải đem lễ đến nhà ông lí. Tuy không lớn nhưng đó là sự cố gắng của người dân “Bác Phô gái dịu dàng đặt cành cau lên bàn, ngồi xổm ở xó cửa, gãi tai”. Có lễ nhưng vẫn sợ sệt, lúng túng. Bác dùng lời mong thầy lí động lòng trắc ẩn không bắt chồng bác đi xem bóng đá “Lạy thầy, quyền phép trong tay thầy, thầy tha cho nhà con, đừng bắt nhà con đi xem bóng đá vội. Thì lạy thầy, thế này, làng ta thì đông, thầy cắt ai đi không được”. Đúng là thầy có quyền nhưng thầy đã không thương. Không thương ai hết vì quan trên có thương thầy đâu. Việc bóng đá cũng như phu phen nếu không làm được sẽ bị trách phạt. Quan trên ép xuống thầy, thầy lại ép xuống dân. Hóa ra trong cái tinh thần thể dục này chỉ có con dân là cực khổ trăm bề.
Bóng đá là dịp để quan trên thể hiện cái oai, sự hách dịch với dân lành. Người dân để có tinh thần thể dục đã phải đổi bằng sức khẻo. Bóng đá là một tai họa bất ngờ. Tình cảnh của họ mất lễ nhưng lễ ít vẫn phải đi xem bóng đá.
Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Đút lót” thể hiện như thế nào?
Cảnh 4: Đút lót mâu thuẫn trào phúng là tinh thần thể dục, nạn quan lại tham nhũng với nỗi sợ thể dục của người dân.
Thể dục là cơ hội để quan lại bòn rút của dân. Thầy lí lợi đủ đường, có tiền bỏ túi riêng mà vẫn có người đi xem bóng đá theo lệnh của quan trên. Hành động, lời nói của ông lí cho thấy đây là bọn quan chuyên đục khoét sách nhiễu dân lành “Tôi nhận lễ của con bà mà tôi lo lắm. Việc quan nào phải việc chơi”. Ông lí nhăn mặt, nhặt ba hào bỏ túi: “Làm việc mà cứ gặp phải những người như con bà, thì tôi đến chết mất”. Bề ngoài có vẻ là đạo mạo nhưng bên trong là bẩn thỉu. Kêu là để dân thấy được cái khó của người làm việc quan nhưng thực ra thì càng gặp người như con bà càng tốt.
Ông lí được dịp sách nhiễu dân nhờ tinh thần thể dục. Bản thân ông biết rất rõ thay người chẳng việc gì. Lệnh quan trên chỉ yêu cầu bắt 100 người đi xem bóng đá chứ bắt ai là tuỳ ông lí. Vậy mà người dân thuê người xem thay lại phải mất thêm khoản tiền bịt miệng quan trên. Ông lí được lợi mà vẫn bắt bẻ dọa nạt “Tôi không lôi thôi. Bà không bằng lòng thế, thì tôi cứ bắt đích danh con bà. Mặc kệ!”
Thái độ của quan với dân được quyết định bởi tiền. Cùng là đàn bà con gái nhưng ông lí chỉ khinh thường bác Phô gái mà không khinh thường bà Phó Bính. Vì bác Phô Gái chỉ có lễ mà không có tiền. Bà cụ Phó Bính có lòng thành mà lòng thành của bà những ba hào bạc. Cái vô duyên của bà đã được tiền che đậy nên đã được việc. Con bà được ở nhà không phải đi xem bóng đá.
Tình cảnh của người dân trong nạn bóng đá muốn yên ổn phải mất tiền. Bà cụ phó Bính chấp nhận mất hai lần tiền chứ không chịu đi xem bóng đá. Một là tiền khoán thằng Sang đi thay cho con bà, hai là tiền đút cho ông lí. Mất tiền nên bà muốn lấy hết sức lao động của người mình thuê trong một ngày “Ấy, ông cho nó cơm nước thong thả đã chứ. Đá bóng ít ra cũng ba bốn giờ chiều mới bắt đầu kia… Buổi sáng tôi còn mượn nó cuốc mảnh vườn” nhưng việc ấy đã không thành vì đi xem bóng đá phải chuẩn bị từ chiều hôm trước.
Người dân nghe nói đến bóng đá là sợ hãi. Bà cụ phó Bính viện cớ con đi ăn cưới không thể đi xem nhưng cái cố hữu là nỗi kinh hoàng khi nói đến tinh thần thể dục. Ông lí chỉ dọa bắt đích danh con bà đi xem bà đã sợ hãi: “Không, lệnh ông thì thế nào tôi chả phải nghe. Là tôi nói thế đấy chứ.”
Những người dân đi xem bóng đá thuê cho người là những người bần hàn khốn khó nhất. Họ được so với những người ăn mày “Thằng Sang có khăn áo tử tế, hay lại mặc như thằng ăn mày ấy”. Thằng Sang đi xem bóng đá thuê để có tiền vì chắc tiền công phải cao vì đây là việc mà người dân ai cũng phải sợ. Nó phải mượn quần áo theo lệnh của quan trên và khoán của bà phó Bính. Mỗi người mỗi cảnh nhưng chung lại họ thật thê thảm tội nghiệp trước phong trào thể dục.
Phong trào thể dục là dịp để quan trên đục khoét. Bóng đá là nỗi sợ cố hữu trong lòng người dân. Người dân muốn không phải đi xem bóng đá phải mất tiền.
Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Lùng sục” thể hiện như thế nào?
Cảnh 5: Lùng sục mâu thuẫn trào phúng là tinh thần thể dục với tình cảnh trốn tránh của người dân.
Quan lại giận giữ cao độ khi không bắt đủ người đi xem bóng đá “thiếu những 18 thằng kia à?”. Thật là lo vì quan dưới đã không bắt được người theo lệnh của quan trên. Ông lí dùng đến chiêu bài bắt bớ những con dân nào định chuồn không đi xem bóng đá “Tuần đâu đến tận nhà chúng nó, lôi cổ chúng nó ra đây. Chứ đã hẹn đi còn định chuồn phỏng!” Người dân sợ quan lại, sợ bị đánh đập nhưng vẫn không sợ bằng bóng đá. Ông lí đã giở mọi chiêu bài nhưng họ vẫn trốn. Họ thấy sự nhẫn tâm của bọn quan lại tay sai nhưng dù sao cũng không độc ác tàn nhẫn bằng bóng đá.
Quan bắt người dân đi xem bóng đá giống như bắt lính. Thời gian mới tờ mờ sáng mọi nhà đang chìm trong giấc ngủ. Không gian hỗn loạn giữa biển sương mù, ngọn lửa của những bó đuốc nỗi lềnh bềnh.
Tiếng quát tháo ầm ĩ đầy giận dữ của quan, tiếng dạ của tuần, tiếng chó rống dậy. Hai người tuần cầm thước cầm đuốc đập cửa xông vào nhà những người dân không chịu đi xem bóng đá. Không đi thì gô cổ lại dẫn đi. Cảnh tượng lùng sục bắt bớ thật kinh hoàng.
Người dân trong nạn thể dục thật điêu đứng khốn khổ khôn cùng. Nhà văn sau khi quan sát khái quát đi vào cụ thể tình cảnh nhà thằng Cò. Họ lùng sục khắp nơi nhưng cũng vô hiệu. Tiếng trẻ con khóc thét có lẽ vì sợ lùng sục. Hai người tuần đã tìm thấy bố con nhà Cò trong đống rơm. Mặc thằng Cò đưa ra đủ lí do bố con sẽ chết đói, không có quần áo tử tế nhưng vẫn bị lôi xềnh xệch đi xem bóng đá.
Quan trên lùng sục bắt bớ dân đi xem bóng đá như bắt lính, bắt phu. Người dân trốn chạy bóng đá như lánh nạn. Bóng đá là kẻ thù nhẫn tâm, độc ác.
Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Lên đường” là gì?
Cảnh 6: Lên đường mâu thuẫn trào phúng thể hiện ở tinh thần thể thao tự nó là sôi nổi, hào hứng, nhiệt tình với cảnh thực tế lên đường xem bóng đá của người dân.
Bóng đá là môn thể thao vua. Ở thời hiện đại người ta say mê đến mức cuồng si, quên ăn, quên ngủ. Mỗi trận đấu bóng làm chấn động đến người người. Vì tinh thần bóng đá mà cổ động viên có thể tự tử nếu chẳng may đội của mình thua. Người ta tranh nhau mua vé, hăng say cổ vũ mỗi mùa bóng đá. Bản chất của bóng đá và thể thao là nhiệt tình, hào hứng, sôi nổi.
Với người dân xã Ngũ Vọng thì bóng đá là một nỗi kinh hoàng. Ông lí đã dùng đủ mọi cách nhưng vẫn thiếu tới 6 người.
“Dăm sáu anh khôn ngoan, đã kéo đến ngủ nhờ nhà khác, hoặc làng khác. Họ làm như đi lánh nạn”.
Người dân sợ ông lí, sợ lệnh bắt đi xem bóng đá của quan trên. Họ biết không đi xem bóng đá sẽ bị phạt nặng là chắc chắn nhưng có lẽ tất cả các hình phạt không gì sợ bằng bóng đá.
Những người được cho là khôn ngoan là những người trốn thành công để không bị quan bắt đi xem bóng đá.
Bọn tay sai như ông lí trong tinh thần thể dục cũng như một con rối. Chính ông sẽ bị quan trên chửi và trách phạt “Người ta cho đi xem bóng đá chứ ai làm gì mà phải bắt. Rồi quan thấy không đủ số, lại chửi ông không tận tâm”. Thực ra thì ông lí rất sợ. Sợ những anh đi xem bóng đá có cơ hội lại trốn về. Ông đã coi rất cẩn thận 94 người lên đường đi xem bóng đá “Đoạn ông lo lắng, đi cuối cùng, mắt nhanh nhẹn coi cẩn thận như coi tù binh”. Không đủ người đi xem ông lí giận sôi sục nguyền rủa dân “Chúng nó ngu ngư lợn. Mẹ bố chúng nó, cho đi xem bóng đá chứ ai giết chết mà phải trốn như trốn giặc”.
Bọn quan lại trong nạn thể dục cũng trở thành một con rối, cũng phải lo sợ. Với người dân bóng đá là một nỗi kinh hoàng. Bóng đá cũng là một loại giặc phá tan cuộc sống yên bình của dân ta trong xã hội đương thời. Nó là bạn đồng hành với giặc ngoại xâm.
Hãy tìm và phân tích một vài chi tiết trào phúng đặc sắc trong tác phẩm?
Chi tiết thời gian: Người dân đi xem một trận bóng đá phải mất hai ngày vừa đi vừa chuẩn bị và một đêm thao thức. Bóng đá thực tế thường diễn ra vào khoảng ba, bốn giờ chiều. Một trận đấu bóng là một tiếng rưỡi. Thời gian càng xuống cấp dưới càng giãn ra. Các quan trên sức cho các thầy 12 giờ phải dẫn người dân đến sân vận động. Thầy phải đem cờ lên vào 10 giờ sáng. Người dân phải đi xem bóng đá 5, 6 giờ sáng. Để cho sớm sủa, thầy lí bắt dân phải tập trung ra đình từ gà gáy. Vì đi sớm nên sáng mai thổi cơm không kịp nên ai đi xem bóng đá phải chuẩn bị từ chiều hôm trước. Mất quá nhiều thời mà giữa thời nước ta cơm không có ăn áo không có mặc thì họ làm sao có thể đi xem bóng đá được. Bóng đá là một loại giặc cần phải được thanh trừng.
Chi tiết yêu cầu đi đứng ăn mặc, vỗ tay của người dân trong trát quan. Chi tiết này cho thấy quyền con người dưới thời Pháp thuộc bị bóp nghẹt. Đi xem bóng đá ăn mặc thế nào là quyền của mỗi người nhưng ở đây quan trên yêu cầu cụ thể “ăn mặc tử tế”. Không có quần áo thì phải đi mượn đi thuê nhưng vào sân bóng đá là phải chỉnh tề. Thực dân Pháp muốn nói lên một điều giả tạo dân An Nam dưới sự cai trị của Pháp vô cùng sung sướng được ăn mặc đẹp lại thích thể thao.
Cái tự do tối thiểu nhất của con người cũng không thể có. Đi xem bóng đá mà không có quyền yêu hay ghét đội nào.
Quyền cử động chân tay cũng phải theo yêu cầu của Pháp “phải vỗ tay luôn luôn vì hôm ấy có nhiều quan khách”. Người dân đi xem bóng đá phải cổ vũ theo lệnh đúng tinh thần thể dục. Bắt đầu trận đấu là cổ vũ nồng nhiệt cho đến khi kết thúc. Không có quyền biết đến việc thắng thua, đội nào thắng cũng phải cổ vũ. Cái tinh thần thể dục ấy xuất phát từ một lí do vô cùng đơn giản mà quan trên đã nói vì có nhiều quan khách. Thì ra quan khách xuống xem bóng đá hay là xem người dân đi xem bóng đá ra sao. Đúng là một thời ngột ngạt giống như một nhà tù. Bọn Pháp và tay sai cố che đậy nhưng vẫn bộc lộ ra bản chất cấm mọi quyền con người giống như lời than thời ấy:
“Trát quan trên gửi giấy xuống làngCấm điếm, cấm đám, cấm tòng tam tụ ngũ
Cấm đủ phu thê
Cấm không cho trai tựa gái kề
Để cho người cũ trở về với duyên xưa”
(Cây đa Bình Đông, cây đa Bình Tây)
Kết cấu của truyện ngắn có gì đặc biệt?
Truyện ngắn Tinh thần thể dục có kết cấu rất độc đáo. Tác phẩm gốm 6 cảnh giống như những màn kịch:
Cảnh 1: Lệnh quan trên bắt người dân đi xem bóng đá.Cảnh 2: Van xin để khỏi đi xem bóng đá.
Cảnh 3: Nài nỉ để được miễn đi xem bóng đá.
Cảnh 4: Đút lót để không phải đi xem bóng đá.
Cảnh 5: Lùng sục để bắt người đi xem bóng đá.
Cảnh 6: Người dân lên đường đi xem bóng đá.
Qua các cảnh nhà văn làm thể hiện rõ mâu thuẫn trào phúng theo mức độ tăng tiến ngày càng quyết liệt.
Bóng đá là bắt buộc.
Bóng đá là sự khốn khổ bần cùng, chết đói.
Bóng đá là ốm đau tai họa.
Bóng đá là tên tham quan đục khoét.
Bóng đá là vấn nạn, kẻ thù.
Bóng đá là giặc, bạn với giặc ngoại xâm.
Mức độ tàn nhẫn và nguy hiểm của bóng đá theo từng cảnh mà cao dần. Đến hai cảnh cuối cùng là mức độ cao nhất.
Nghệ thuật phóng đại, cường điệu thể hiện ở những phương diện nào trong tác phẩm?
Để làm nỗi bật tính trào phúng của tác phẩm, Nguyễn Công Hoan đã dùng các thủ pháp phóng đại, cường điệu.
Thứ nhất là nỗi sợ bóng đá của người dân. Lúc đầu ở lệnh của quan là thái độ không thích bóng đá, tâm lí ngại đi xem bóng đá. Quan biết điều đó nên mới bắt buộc. Mỗi người có một thái độ khác nhau với bóng đá. Anh Mịch xem bóng đá như là tên kẻ cướp. Nó sẽ cướp đi sự sống của gia đình anh trong tương lai. Bác Phô gái bóng đá là tai họa. Kẻ thù đó mang đến tai mây vạ gió cho gia đình. Bà cụ Phó Bính thì bóng đá là kẻ tham quan. Nó là con quỹ thừa cơ để lấy tiền bạc. Bố con nhà thằng Cò và những người dân khác bóng đá là tên giặc. Vì vậy mà họ phải đi lánh nạn đi trốn.
Những người bắt phải đi xem bóng đá là đi ngồi tù nên ông lí phải canh như canh tù binh. Mức độ cao nhất của nỗi sợ bóng đá ở người dân là bóng đá chính là một loại giặc nguy hiểm và độc ác, âm mưu đen tối của thực dân Pháp.
Thứ hai là việc các quan bắt người dân đi xem bóng đá. Đầu tiên ở lệnh quan là cưỡng chế tức không thích vẫn phải đi xem. Ông lí thì là sự dọa nạt bắt buộc đối với từng người. Những người muốn không đi xem phải mất hai thứ tiền một là thuê người hai là phải có tiền bịt miệng để ông lí lờ đi. Để bắt đủ con dân đi xem bóng đá bè lũ tay sai phải lùng sục bắt bớ canh như canh tù binh để dẫn những người không may phải đến sân vận động xem bóng đá.
Giễu nhại là gì? Trong tác phẩm giễu nhại được thể hiện như thế nào?
Giễu nhại là giọng văn bắt chước để gây cười.
Trát quan về làng là giễu nhại giọng hành chính. Lời văn là mệnh lệnh “sức hương lí xã Ngũ Vọng tuân cứ. Việc này tuy là việc thể dục, nhưng các thầy không được coi thường, nếu không tuân lệnh sẽ bị cửu”. Văn bản hành chính thường là những công việc liên quan đến vấn đề chính trị, kinh tế, văn hoá, những việc của cá nhân hay tập thể. Trát quan là một lệnh mà người dân từ trên xuống phải thi hành. Giọng thì dao to búa lớn nhưng nội dung dở khóc dở cười. Lệnh quan bắt lí trưởng xã Ngũ Vọng bắt đủ 100 người đi xem bóng đá. Văn bản kì quái ấy chỉ có thể được sinh ra từ thời buổi Tây Tàu lố lăng, bịp bợm. Thể dục, cải cách, Âu hoá là một lũ quái thai.
Giọng của lí trưởng là hách dịch, sách nhiễu nạt nộ phó mặc dân. Cùng với lời lẽ gang thép là hành động “Ông lí cau mặt, lắc đầu, giơ roi song to bằng ngón chân cái lên trời, dậm dọa”. Cách xưng hô lạnh lùng của một đấng quan trên “kệ mày, theo lệnh quan, tao chíếu sổ đinh”. Đủ các thứ để ông lí ra sức mà nạt nộ. Nào là không đi thì bỏ tù mà là rũ tù chứ chẳng phải chuyện chơi. Cách nói của ông lí với Phô gái thể hiện sự phó mặc thờ ơ trước cảnh con dân khốn khổ “Đây không biết, mà đây cũng không nghe đâu. Vợ chồng thu xếp với nhau thế nào đây mặc kệ”.
Khi ông lí nổi giận lôi đình thì dân ai chẳng sợ “Thiếu những mười tám thằng kia à? Tuần đâu đến tận nhà chúng nó, lôi cổ chúng nó ra đây. Chứ đã hẹn đi rồi còn định chuồn phỏng! Hễ đứa nào láo cứ đánh cho sặc tiết chúng nó ra tội vạ ông chịu”. Bản chất của bọn tay sai thật đê hèn. Can tâm tình nguyện lạy dưới chân của kẻ ngoại bang vì chúng mà sẵn sàng quay lại làm hại đồng bào.
Giọng nài nỉ van xin nịnh bợ của bác phô gái và anh Mịch sao cho ông lí động lòng cho mình được miễn đi xem bóng đá. Cách dùng từ của anh Mịch lay động đến cả tâm can “Ông làm phúc tha cho con. Lạy ông, ông thương phận nào con được nhờ phận ấy”. Bác Phô gái lời lẽ dịu dàng “Lạy thầy, quyền phép trong tay thầy, thầy tha cho nhà con đừng bắt nhà con đi xem bóng đá vội”. Người dân van xin nịnh nọt nhưng trong ông lí đã cạn kiệt lòng thương. Chỉ có dân là khổ trăm bề. Khổ vì sưu thuế phu lính nay còn khổ vì nạn thể thao mà bọn thực dân Pháp cố đưa vào An Nam.
2.3.1.5. Ngôn ngữ, dấu câu
Ngôn ngữ trong truyện ngắn có gì đặc sắc?
Ngôn ngữ của tác phẩm làm nỗi bật, tô đậm mâu thuẫn trào phúng. Nhà văn Nguyễn Công Hoan đã cố tình dùng sai phong cách của trát quan. Một văn bản hành chính mà Tây ta lẫn lộn “Ngày 19 Mars này, tức ngày 29 tháng giêng An Nam”. Một văn bản hành chính của người Vịêt mà có cả chữ Tây. Chữ Tây đặt trước chữ Ta. Điều ấy đã phản ánh một thời kì nhố nhăng nhốn nháo. Thời mà ở xứ An Nam ông Tây to bằng ông Trời “Ô hay trời chẳng nể ông Tây” - Trần Tế Xương, ông cử phải vái váy mụ đầm “Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt / Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng”. Lai tập với phong cách ngôn ngữ sinh hoạt quảng cáo của ngôn ngữ báo chí “đá rất hay, mọi nhẽ”. Bản chất bịp bợm đã lộ rõ qua lối quảng cáo lăng xê.
Khẩu ngữ mang lại màu sắc độc đáo của truyện ngắn tự nhiên, hài hước, dí dỏm, gần gũi như cuộc sống. Khẩu ngữ gắn với từng nhân vật mang nét riêng. Với ông lí là sự hách dịch coi người dân như cỏ rác: “Kệ mày tao trình thì rũ tù, gô cổ lại, cứ đánh sặc tiết. Mẹ bố chúng nó. Chúng nó ngu như lợn. Người ta đá bóng cho chó xem à”.
Một ông quan là cha mẹ của dân mà trong lời lẽ có những từ thô tục. Đúng là cái thời gió Á mưa Âu thật hỗn tạp. Người có nhân cách thì cáo quan về ở ẩn để giữ mình trong sạch bọn cam chịu làm tay sai cho thực dân Pháp là một lũ tham quan hợm hĩnh, vô học, vì tiền.
Trong lời nói của người dân, nhà văn cũng sử dụng nhiều khẩu ngữ để làm nổi bật bản chất hiền lành thật thà, chất phác. Trước nạn thể dục họ chỉ biết cầu xin quan lại mong chút lương tâm “Cắn cỏ con lạy ông trăm nghìn mớ lạy”. Người nông dân rất sợ bóng đá. Cách dùng từ “trăm nghìn mớ lạy” là lạy rất nhiều, cầu xin một cách thành khẩn để ông lí động lòng thương. Những từ mong lay động tấm lòng từ bi của bọn tay sai “làm phúc” cũng được nhà văn chắt lọc từ ngôn ngữ hàng ngày của những người dân trong cảnh khốn khó tội nghiệp. Các từ địa phương cũng được dùng tạo nên màu sắc châm biếm của tác phẩm “ từ đây lên huyện những chín ki lô mếch. rồi phải lại thì oan gia”.
Dấu phẩy trong tác phẩm được nhà văn sử dụng như thế nào?
Nguyễn Công Hoan đã sử dụng dấu phẩy với tần suất cao, tạo nhịp văn ngắn. Một câu nhiều nhất có tới năm dấu phẩy “Nhưng, thưa thầy, từ đây lên huyện những lên huyện, những chín ki lô mếch, sợ nhà con đi nắng thì cảm, rồi phải lại thì oan gia”. Có những câu văn rất ngắn nhưng tác giả đã ba lần dùng dấu phẩy “Kệ mày, theo lệnh quan, tao chiếu sổ đinh, thì lần này đến lượt mày rồi”.
Các câu văn trong tác phẩm đa phần là có dấu phẩy. Cách sử dụng dấu câu làm cho tác phẩm mang đậm một nét riêng độc đáo. Nó vừa bộc lộ được cái vẻ bề ngoài của phong trào thể dục sôi động của thực dân Pháp cố tình tạo ra vừa thể hiện chất trào phúng đậm nét. Cái cười đánh thẳng vào thực dân Pháp và bè lũ tay sai.
2.3.2. Chủ đề tư tưởng của tác phẩm:
Chủ đề tư tưởng của tác phẩm là gì?
Tinh thần thể dục đã vạch trần bản chất xảo trá, bịp bợm của phong trào thể dục đồng thời phản ánh một cách sâu sắc thực trạng đời sống nhân dân cũng như xã hội Việt Nam lúc bấy giờ. Khi nền văn minh Âu Tây mà thực dân Pháp đem đến Việt Nam đã làm xáo trộn, tạo nên sự hỗn tạp trong xã hội giữa lúc nhân dân đang bị bóc lột bần cùng.
Tính trào phúng của truyện là một đòn tấn công sắc nhọn đối với chế độ thực dân, phong kiến, lột mặt nạ văn minh để lộ ra một cách rõ ràng hiện thực hiện thực tăm tối và khốn khổ của nhân dân do nạn bóc lột cường hào, tham nhũng với cường quyền trong đó có nạn thể dục thể thao.
Qua tiếng cười trào phúng đã nhà văn đã thể hiện tấm lòng của mình. Đó là nỗi đau của tác giả cũng chính là nỗi đau của toàn dân tộc khi phải cúi đầu dưới gót giày của bọn thực dân phong kiến. Người dân bị bóc lột đoạ đầy. Tấm lòng yêu nước và căm thù giặc sâu sắc của nhà văn.
GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM:
TINH THẦN THỂ DỤC
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
- 1. Kiến thức:
-
- Thấy được sự xảo trá bịp bợm của phong trào thể dục một chiêu bài chính trị của thực dân Pháp.
- Tình cảnh ngột ngạt, khốn khổ của dân ta dưới gót giày của thực dân Pháp.
- Nghệ thuật trào phúng độc đáo đặc sắc của Nguyễn Công Hoan.
2. Kĩ năng: -
- Cảm thụ tác phẩm văn học.
- Đọc-hiểu truyện ngắn trào phúng.
3. Thái độ: -
- Lòng yêu nước căm thù giặc sâu sắc.
- Lập trường tư tưởng vững vàng trước mọi âm mưu luận điệu xuyên tạc của kẻ thù.
4. Định hướng hình thành năng lực: -
- Năng lực cảm thụ văn học, năng lực làm việc theo nhóm.
- Năng lực tư duy, năng lực sử dụng ngôn ngữ.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
- 1. Giáo viên
-
- Giáo án, tranh ảnh, phim tư liệu, giáo án điện tử, sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu tham khảo.
2. Học sinh -
- Soạn bài, đọc tác phẩm.
- Học bài cũ.
III. PHƯƠNG PHÁP:
- Đọc diễn cảm, nêu vấn đề thảo luận, thuyết giảng, trình chiếu.
- Phương pháp gợi mở đàm thoại, thảo luận nhóm.
- Phân tích tư duy.
VI. TIẾN TRÌNH GIỜ DẠY GIÁO DỤC:
- 1. Ổn định lớp
- 2. Kiểm tra bài cũ
-
- Khải Định hiện lên như thế nào qua tác phẩm “Vi hành” của Nguyễn Ái Quốc?
3. Bài mới
I. Tìm hiểu chung:
Hoạt động 1: cá nhân.
Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Công Hoan?
- HS suy nghĩ trả lời. GV nhận xét bổ sung.
Nguyễn Công Hoan viết văn từ năm 17 tuổi khi đang học ở trường Bưởi. Do viết văn đụng chạm đến bộ máy cai trị lại có một thời gian tham gia Quốc dân đảng của Nguyễn Thái Học nên ông luôn bị mật thám theo dõi.
Nguyễn Công Hoan đã có hơn 60 năm cầm bút. Ông là một nhà văn hiện thực lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại, là người có nhiều đóng góp vào sự phát triển của văn xuôi quốc ngữ.
Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “Tinh thần thể dục”?
HS suy nghĩ trả lời. Gv chốt ý.
- Mục đích vạch rõ tính chất bịp bợm của phong trào thể dục thể thao mà thực dân Pháp cổ động rầm rộ để đánh lạc hướng thanh niên khi đó.
II. Đọc-hiểu
Hoạt động 1: Cá nhân, cả lớp
GV: giới thiệu
Trào phúng là khái quát chung cho những tác phẩm nghệ thuật lấy tiếng cười làm phương tiện để biểu hiện thái độ gì đó, nhằm vào một đối tượng nhất định. Nói đến nghệ thuật trào phúng là nói đến nghệ thuật gây cười mang ý nghĩa lên án phê phán đả kích xã hội.
GV: Mâu thuẫn trào phúng chung của truyện ngắn là gì?
HS suy nghĩ trả lời câu hỏi.
GV nhận xét bổ sung chốt ý.
Qua mâu thuẫn chung của truyện ta thấy cảm quan nhân đạo của nhà văn.
Người dân Việt Nam thời ấy cơm không đủ ăn áo không đủ mặc thì làm sao họ có thể nghĩ đến thể thao. Cả dân tộc đang bị cùm kẹp, rên xiết dưới gót giày của thực dân Pháp xâm lược. Người dân ta cay đắng trăm đường. Chúng ta cần phải đánh đuổi bọn pháp để có tự do đồng thời phải thanh trừng luôn nạn thể dục kì quái của Pháp.
GV: Mâu thuẫn trào phúng của cảnh “Trát quan về làng” là gì?
HS suy nghĩ trả lời câu hỏi
Gv Nhận xét chốt ý.
Bản chất của tinh thần thể dục là bịp bợm.
Một trận đấu bóng đá mà thực dân Pháp và bè lũ tay sai phải dùng đủ thủ đoạn âm mưu để bắt người dân đi xem bóng đá. Quan trên phải dọa nạt quan dưới.
GV: Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Van xin” thể hiện như thế nào?
HS suy nghĩ trả lời.
GV chốt ý bổ sung.
Quan lại thì dọa nạt không đi trình quan thì rũ tù. Hành động của ông lí thật lạnh lùng “Kệ mày. Chết đói hay chết no tao không biết tao thương chúng bay ai thương tao”.
Như vậy tinh thần thể dục mà bọn Pháp bày ra đã đẩy nhân dân vào cảnh tù tội, chết đói đau thương. Bọn quan lại thì được dịp hạch sách nạt nộ dọa nạt dân lành.
GV: Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Nài nỉ” thể hiện như thế nào?
HS: suy nghĩ trả lời.
GV chốt ý, bổ sung.
Người ta chơi thể thao để rèn luyện sức khỏe vì sức khỏe con người. Những người ốm đương nhiên là không nên chơi thể thao. Người dân trong phong trào thể thao chỉ biết đi xem theo lệnh.
Lệnh thì chỉ biết thi hành. Còn xác thì phải đi xem bóng đá.
- Thể dục là cơ hội để quan trên thể hiện cái oai, sự hách dịch với dân lành. Với người dân bóng đá là một tai họa bất ngờ. Họ mất lễ cho quan nhưng vẫn phải đi xem bóng đá.
GV: Mâu thuẫn trào phúng trong cảnh “Đút lót” là gì?
HS: Suy nghĩ trả lời.
GV : Chốt ý, bổ sung.
Bản chất của quan là bề ngoài đạo mạo nhưng bên trong bẩn thỉu bần tiện.
- Người dân phải mất hai lần tiền nếu không phải đi xem bóng đá.
- Phong trào thể dục là dịp để quan trên đục khoét.
GV: Mâu thuẫn trào phúng cảnh người “Lùng sục” là gì?
HS: Suy nghĩ dựa vào sách giáo khoa để trả lời câu hỏi.
GV: Chốt ý, bổ sung.
Trong một không gian hỗn loạn giữa biển sương mù, ngọn lửa của những bó đuốc nổi bồng bềnh. Tiếng quát tháo ầm ĩ, tiếng chó rống dạy.
Bóng đá là kẻ thù nhẫn tâm độc ác.
GV: Mâu thuẫn trào phúng của cảnh “Lên đường” là gì?
HS nhìn SGK suy nghĩ trả lời câu hỏi.
GV Chốt ý bổ sung.
- Người dân bị bắt đi xem bóng đá đi trốn như trốn giặc. Bọn quan lại, tay sai trong tinh thần thể dục trở thành một con rối. Với người dân bóng đá là nỗi kinh hoàng. Thực ra bóng đá là giặc bạn đồng hành với giặc ngoại xâm.
Hoạt động 2: nhóm
GV chia lớp thành 4 nhóm:
Nhóm 1: Hãy tìm và phân tích một vài chi tiết trào phúng đặc sắc trong tác phẩm?
Nhóm 2: Kết cấu của tác phẩm có gì đặc biệt?
Nhóm 3: Thủ pháp phóng đại, cường điệu, giễu nhại trong tác phẩm là gì?
Nhóm 4: Ngôn ngữ và dấu phẩy trong tác phẩm có gì đặc sắc?
Nhóm 1 cử đại diện trả lời, các nhóm khác bổ sung .
GV chốt ý, bổ sung.
- Người dân đi xem bóng đá phải mất hai ngày vừa đi vừa chuẩn bị và một đêm thao thức.
Để đi xem bóng đá mất quá nhiều thì giờ.
Thời gian càng xuống dưới càng giãn ra.
Quyền con người bị bóp nghẹt chà đạp.
HS nhóm 2 cử đại diện trả lời, các nhóm khác bổ sung.
GV chốt ý bổ sung.
- Mức độ nguy hiểm và tàn ác của bóng đá theo các cảnh mà tăng tiến dần. Bóng đá là bắt buộc. Bóng đá là sự khốn khổ, bần cùng chết đói. Bóng đá là ốm đau tai họa. Bóng đá là tên tham quan đục khoét. Bóng đá là vấn nạn kẻ thù. Bóng đá là một loại giặc nguy hiểm độc ác.
HS: Nhóm 3 cử đại diện trả lời, các nhóm khác bổ sung.
GV bổ sung chốt ý.
- Phóng đại cường điệu.
Bóng đá là một tên kẻ cướp, là tai họa, kẻ thù, con quỹ, là giặc.
Đầu tiên đi xem bóng đá là lệnh, dọa nạt, không đi thì phải mất tiền. lùng sục bắt như bắt lính, canh người đi xem bóng đá như canh tù binh.
- Giễu nhại là giọng bắt chước để gây cười.
HS: Nhóm 4 trả lời, các nhóm khác bổ sung.
GV bổ sung chốt ý.
- Phê phán xã hội một thời gió Á mưa Âu Tây Tàu lẫn lộn.
- Thể hiện bản chất và tính cách nhân vật.
Hoạt động 3: cá nhân, cả lớp.
GV: Nêu chủ đề tư tưởng của tác phẩm?
HS: Suy nghĩ trả lời.
GV chốt ý, bổ sung.
Nhà văn phê phán sự xảo trá, bịp bợm của phong trào thể dục.
Nhà văn thể hiện cảm quan nhân đạo của mình.
III. Tổng kết :
Hoạt động 1: cá nhân, cả lớp.
GV: Qua bài học anh chị rút ra tổng kết về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?
HS: Suy nghĩ trả lời.
GV chốt ý.
Phê phán tinh thần thể dục một chiêu bài chính trị của thực dân Pháp.
Cần phải thanh trừng nạn thể dục
Nghệ thuật trào phúng bậc thầy của Nguyễn Công Hoan.
I. Tìm hiểu chung:
- Nguyễn Công Hoan (1903-1977) quê làng Xuân Cầu, Huyện Văn Giang, tỉnh Bắc Ninh.
- Xuất thân trong gia đình nho sĩ quan lại.
- Trước Cách mạng Nguyễn Công Hoan dạy học và viết văn. Sau Cách mạng, ông tiếp tục sáng tác và phục vụ kháng chiến.
- Nguyễn Công có nhiều tác phẩm tiểu thuyết và tập truyện ngắn xuất sắc: Lá ngọc cành vàng, Cô giáo Minh, Bước đường cùng, Kép Tư Bền, Đào kép mới, …
- Đóng góp nỗi bật của Nguyễn Công Hoan là truyện ngắn trào phúng.
2. Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm:
- Đăng trên tuần báo Tiểu thuyết thứ bảy ngày 25-3-1939.
II. Đọc-hiểu
1. Nghệ thuật trào phúng:
- Nhà văn Nguyễn Công Hoan đã phát hiện mâu thuẫn trào phúng, chi tiết trào phúng, kết cấu, phóng đại, cường điệu, nói giễu, ngôn ngữ, dấu câu làm bật tiếng cười phê phán trong Tinh thần thể dục.
a. Mâu thuẫn trào phúng:
* Mâu thuẫn trào phúng chung:
- Tinh thần thể dục và tình cảnh thái độ của người dân.
+ Bản chất là chiêu bài chính trị của thực dân Pháp. Vẻ bề ngoài là vui vẻ trẻ trung, sôi nổi vì sức khỏe.
+ Với người dân thể dục là một nỗi kinh hoàng:
Tai họa.
Tham quan chuyên đục khoét.
Vấn nạn.
Giặc kì quái dưới thời Pháp thuộc.
* Mâu thuẫn trào phúng riêng
Cảnh 1: Trát quan về làng:
- Bề ngoài với bản chất xảo trá bịp bợm của phong trào thể dục.
+ Mục đích bề ngoài văn minh tiến bộ vui vẻ, trẻ trung vì sức khỏe.
+ Bản chất là ru ngủ phong trào yêu nước, khoe khoang công khai hoá, bảo hộ.
->Bóng đá là bịp bợm. Phản ánh hiện thực xã hội dưới thời cai trị của Pháp ngột ngạt, hà khắc, mọi quyền con người bị bóp nghẹt.
Cảnh 2: Van xin
Mâu thuẫn trào phúng là tinh thần thể dục với tình cảnh nghèo đói khốn khổ của người dân.
- Quan lại cưỡng bức dọa nạt bắt buộc người dân. Bọn tay sai lạnh lùng phó mặc tình cảnh của dân chỉ biết thi hành sắc lệnh.
- Người dân bị đẩy vào cảnh:
+ Không đi thì rũ tù đi thì chết đói.
+ Họ van xin nịnh bợ bọn quan trên để được ở nhà nhưng vô ích.
->Thể dục như một tên kẻ cướp độc ác cướp đi miếng cơm manh áo có khi cả mạng sống của dân.
Cảnh 3: Nài nỉ
- Tinh thần thể dục với sức khỏe của người dân.
+ Lệnh quan bắt người dân đi xem bóng đá bằng tinh thần hăng say tuyệt đối.
Ốm gần chết cũng phải đi.
Xem bóng đá nhất thiết phải là đàn ông.
Thái độ của ông lí với dân là hách dịch, phó mặc.
+ Bóng đá với gia đình bác Phô gái là một tai vạ.
Đi xem sẽ huỷ diệt sức khỏe phải lại thì oan gia.
->Thể dục huỷ diệt sức khỏe của con người.
Cảnh 4: Đút lót
- Tinh thần thể dục nạn quan lại tham nhũng với nỗi sợ thể dục của người dân.
+ Thể dục là cơ hội để quan bòn rút sách nhiễu dân lành. Thái độ của quan với dân được quyết định bởi tiền.
+ Người dân muốn không phải đi xem bóng đá thì phải mất tiền.
->Bóng đá là nỗi sợ cố hữu trong
lòng người dân.
Cảnh 5: Lùng sục
- Tinh thần thể dục với cảnh trốn tránh của người dân.
+ Quan trên giận dữ cao độ vì không đủ người đi xem bóng đá. Quan bắt dân đi xem bóng đá giống như bắt lính ngày xưa.
+ Người dân điêu đứng vì trốn chạy.
Họ lánh bóng đá như lánh nạn.
->Bóng đá là một vấn nạn, kẻ thù.
Cảnh 6: Lên đường
- Mâu thuẫn trào phúng thể hiện ở tinh thần thể thao tự nó là sôi nổi hào hứng nhiệt tình với cảnh người dân lên đường đi xem bóng đá.
+ Bóng đá là môn thể thao vua người ta có thể quên ăn quên ngủ vì bóng đá.
+ Người dân bóng đá là nỗi kinh hoàng họ trốn như trốn giặc.
-> Bóng đá là giặc phá tan sự yên bình của người dân.
b. Chi tiết trào phúng:
- Chi tiết về thời gian.
+ Thời gian thực tế 3, 4 giờ chiều.
+ Quan trên bắt lên sân vận động lúc 12 giờ.
+ Lí trưởng xã Ngũ Vọng phải mang cờ lên sân vận động lúc 10 giờ.
+ Ông lí bắt dân đi lên huyện xem bóng là 5,6 giờ sáng.
+ Dân phải đợi quan ở đình từ gà gáy.
+ Phải chuẩn bị thổi cơm từ chiều hôm trước.
- Chi tiết đi, đứng, ăn mặc vỗ tay của người dân .
c. Kết cấu của tác phẩm:
- Kết cấu gồm 6 cảnh như 6 màn kich.
+ Nài nỉ.
+ Van xin.
+ Đút lót.
+ Lùng sục.
+ Lên đường.
d. Thủ pháp phóng đại, cường điệu giễu nhại:
- Thủ pháp cường điệu, phóng đại ở hai phương diện:
+ Nỗi sợ bóng đá của người dân.
+ Các quan bắt người dân đi xem bóng đá.
- Giễu nhại:
+ Ngôn ngữ hành chính của trát quan.
+ Gịọng hách dịch sách nhiễu nạt nộ của lí trưởng.
+ Giọng nịnh bợ của bác Phô gái và anh Mịch.
e. Ngôn ngữ, dấu câu:
- Sai phong cách trong văn bản hành chính: sinh hoạt, quảng cáo.
- Khẩu ngữ trong lời nói của các nhân vật.
- Dấu phẩy được sử dụng với tần suất cao.
2. Chủ đề tư tưởng:
- Tinh thần thể dục đã phê phán một cách sâu sắc sự hỗn tạp của nền văn minh phương Tây mà thực dân Pháp đem đến Việt Nam.
- Tính trào phúng của truyện là đòn tấn công sắc nhọn đối với chế độ thực dân phong kiến.
III. Tổng kết:
1. Nội dung:
- Thực chất của phong trào thể dục là xảo trá bịp bợm.
- Thể dục cướp đi miếng cơm manh áo, sức khỏe, tiền bạc, sự yên bình của người dân.
- Người dân trước nạn thể dục phải lánh như lánh nạn, trốn như trốn giặc.
2. Nghệ thuật:
- Tạo được mâu thuẫn trào phúng, chi tiết trào phúng, kết cấu độc đáo, nghệ thuật cường điệu phóng đại, nói giễu, sử dụng ngôn ngữ, dấu câu.
- 4. Củng cố:
-
- Bản chất xảo trá bịp bợm của phong trào thể dục.
- Tình cảnh nhân dân ta dưới gót giày xâm lược của thực dân Pháp.
- Cảm quan của nhà văn: yêu nước, căm thù giặc.
5. Hướng dẫn học ở nhà và chuẩn bị bài mới: -
- Mâu thuẫn trào phúng trong Tinh thần thể dục của Nguyễn Công Hoan?
- Soạn bài Luyện viết bản tin.
2.4. Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp, nhà trường
* Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp, nhà trường:
- Hoạt động giáo dục:
+ Chất lượng dạy học môn Ngữ văn được nâng lên.
+ Nâng cao năng lực tư duy cho học sinh trong học tập.
+ Bồi dưỡng lòng yêu nước tinh thần dân tộc cho học sinh.
+ Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh qua bài học.
- Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với bản thân:
+ Kiến thức được nâng lên vững vàng tiến bộ.
+ Bài giảng có chiều sâu, cảm xúc, chủ động sáng tạo, áp dụng phương pháp mới có hiệu quả.
+ Có kiến thức về lí luận, về tác giả.
- Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm đối với đồng nghiệp và nhà trường:
+ Chất lượng giáo dục được nâng lên.
+ Giờ học Ngữ văn trở nên sinh động hấp dẫn.
+ Học tập được những kinh nghiệm của đồng nghiệp khi áp dụng sáng kiến vào thực tiễn giáo dục.
* Kết quả học tập cụ thể:
- Về nhận thức:
+ Học sinh hướng thú với bài dạy, 100% học sinh hiểu bài.
+ Hăng say với bài học, chủ động trong tiếp thu tri thức bài học.
+ Bồi dưỡng được lòng yêu nước, tự hào dân tộc.
+ Rèn luyện kĩ năng đối phó với mọi luận điêu xuyên tạc và âm mưu của kẻ thù.
* Năng lực vận dụng kiến thức để giải quyết thực tiễn của học sinh:
Thực nghiệm giảng dạy của tôi được tổ chức ở hai lớp 11B2, 11B3.
Thời gian học kì II năm học 2015-2016.
Lớp 12B2 tôi dạy thực nghiệm. Lớp 12B3 tôi dạy đối chứng không áp dụng sáng kiến kinh nghiệm. Sau khi dạy thực nghiệm và đối chứng tôi cho học sinh làm đề kiểm tra như sau:
Nghệ thuật trào phúng trong truyện ngắn “Tinh thần thể dục”của Nguyễn Công Hoan là gì? Qua tác phẩm anh (chị) rút ra được bài học gì trong cuộc sống ?
Đáp án và biểu điểm:
Ý 1 (0,5 điểm):
- Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Công Hoan và tác phẩm Tinh thần thể dục.
- Khái niệm về nghệ thuật trào phúng.
- Nghệ thuật trào phúng trong tác phẩm thể hiện ở các phương diện: mâu thuẫn trào phúng, chi tiết trào phúng, kết cấu, phóng đại, cường điệu, nói giễu, ngôn ngữ, dấu câu.
- Mâu thuẫn trào phúng chung.
- Mâu thuẫn trào phúng riêng trong từng cảnh.
+Trát quan về làng, van xin, nài nỉ, đút lót, lùng sục, lên đường.
- Kết cấu tác phẩm.
- Phóng đại, cường điệu, nói giễu.
- Ngôn ngữ, dấu câu.
- Bài học rút ra trong cuộc sống:
+ Lòng yêu nước, tự hào dân tộc.
+ Kiên định vững vàng trước mọi âm mưu, xuyên tạc của kẻ thù.
Lớp 11B3 không áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Tổng số
SL
SL
SL
SL
%
%
%
44
4
9
8
18
22
50
10
Lớp 11B2 áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Tổng số
SL
SL
SL
SL
%
%
%
44
11
25
22
50
11
25
0
%
23
%
0
Lớp 11B3 không áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: Giỏi Khá Trung bình Yếu Tổng số SL SL SL SL % % % 44 18 22 50 10 Lớp 11B2 áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: Giỏi Khá Trung bình Yếu Tổng số SL SL SL SL % % % 44 11 25 22 50 11 25 % 23 %
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Sách giáo khoa Ngữ văn 11 nâng cao tập 2. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
2. Nguyễn Công Hoan về tác gia và tác phẩm. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam năm 2001
3. Nguyễn Công Hoan truyện ngắn chọn lọc. Nhà xuất bản Văn học
4. Tài liệu sưu tầm qua các trang mạng Violet, Giáo án điện tử…….
Thanh Hoá, ngày 8 tháng 5 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
0 comments:
Đăng nhận xét
[im]your image url..[/im]
[youtube]your video url..[/youtube]
[si="10"]your text[/si]
[co="red"]your text[/co]
〈div style=""〉 TEXT〈/div〉