Nguyễn Công Hoan với những tấn trò đời Ts. LÊ VINH QUỐC
Với hơn 300 truyện ngắn, hơn 30 tiểu thuyết, truyện dài và tiểu luận cống hiến cho nền văn học nước nhà, Nguyễn Công Hoan được giới nghiên cứu coi là một người đứng đầu của nền văn học hiện thực phê phán Việt Nam.
Muôn mặt trò đời Q ua ngòi bút của Nguyễn Công Hoan, những tấn trò đời trong xã hội Việt Nam từ thập kỷ 20 đến thập kỷ 50 của thế kỷ XX đã hiện lên cực kỳ sinh động với đủ các loại nhân vật trong các bậc thang xã hội từ thấp đến cao. Trước hết, đó là những kẻ khốn cùng mạt vận nơi thành thị hoặc cùng khổ đói rách ở làng quê, bao gồm cả ăn mày, gái điếm và bọn trộm cướp (qua các truyện ngắn
“Thằng ăn cắp”, “Cái vốn để sinh nhai”, “Bữa no…đòn”, “Được chuyến khách”, “Thằng Quýt”, “Thằng ăn cướp”, “Người ngựa và ngựa người”, “Anh xẩm” …).Tiếp đến là các hạng tiểu thị dân, người làm công, tiểu trí thức hay văn nghệ sĩ (các tiểu thuyết
“Tắt lửa lòng”, “Cô làm công” và các truyện ngắn
“Sóng vũ môn”, “Oẳn tà rroằn”, “Thật là phúc”, “ Thanh! Dạ!”,“Thế là mợ nó đi Tây”, “Xin chữ cụ Nghè”, “Vợ”, “Cô Kếu, gái tân thời”, “Mất cái ví”, “Kép Tư Bền”, “Thầy cáu”, “Godautre”, “ Đào kép mới”, “ Sáng, chị phu mỏ”, “Người vợ lẽ bạn tôi” …).
Sau cùng là giới thượng lưu trưởng giả và quan lại cường hào các cấp ở cả thành thị lẫn nông thôn (các tiểu thuyết “Lá ngọc cành vàng”, “Cái thủ lợn”, “Bước đường cùng” và các truyện ngắn “Hai thằng khốn nạn”, “Báo hiếu: trả nghĩa cha”, “Báo hiếu: trả nghĩa mẹ”, “Răng con chó của nhà tư sản”, “ Một tấm gương sáng”, “ Nạn râu”, “Cụ Chánh Bá mất giày”, “Chính sách thân dân”, “ Hé! Hé! Hé!”, “Tinh thần thể dục”, “Hai cái bụng”, “Tấm giấy một trăm”, “Công dụng của cái miệng”, “Người thứ ba”, “Gánh khoai lang”…. ).
Cái đĩa và gánh khoai lang nơi công đường Có lẽ
“Bước đường cùng” là tác phẩm thể hiện sự phê phán đó một cách đầy đủ và quyết liệt nhất qua số phận của một người dân lương thiện nhưng dốt nát là anh Pha. Bị tên trọc phú Nghị Lại lừa vào một vụ kiện tụng vô nghĩa, Pha sa vào guồng máy công quyền, bị bọn quan lại sâu mọt trong đó cướp đoạt hết tiền bạc ruộng vườn nhà cửa, mất cả vợ con; đến bước đường cùng anh vùng lên đơn độc để bị chúng bắt trói đưa vào vòng lao lý. Chỉ mấy chương tường thuật việc Pha vào cửa quan (từ chương VII đến chương X), tác giả đã tạo nên một biểu tượng toàn diện và đầy đủ về một bộ máy công quyền thối nát gian tham: từ mấy tên lính lệ, viên đội coi ngục, tên thư lại đóng dấu, viên lục sự duyệt đơn cho đến quan phụ mẫu oai vệ đã hợp thành một hệ thống dây chuyền, dùng uy thế công quyền để móc túi người dân, vét từ mấy xu lẻ, mấy đồng hào cho đến những đồng bạc đẫm mồ hôi nước mắt của dân nghèo. Và đây là chân dung quan huyện phụ mẫu giữa chốn công đường:
Pha dựng cái ô vào tường rồi vào, khom lưng vái chào:
Đoạn đặc tả trên, nhất là cảnh tượng quan huyện với tay vét mấy lần vào cái đĩa không để ở góc bàn rồi ngẩng lên hỏi
“Đâu?” , đã in sâu vào tâm trí bao thế hệ độc giả và học sinh phổ thông khi họ đọc hay học tác phẩm này. Bởi vì cảnh tượng đó cho thấy rõ nạn tham nhũng khủng khiếp đã trở thành thói quen thường lệ trắng trợn của một bộ máy công quyền không còn công lý dưới chế độ thực dân-phong kiến. Người đọc sẽ tự mình rút ra kết luận: phải làm gì với một chế độ chính trị sản sinh ra bộ máy công quyền như vậy.
Cùng với “Bước đường cùng”, hàng chục tác phẩm khác của Nguyễn Công Hoan đã miêu tả vô cùng sinh động bọn quan lại sâu mọt giống như những con quỷ mặt người ấy. Chẳng hạn, truyện ngắn “Gánh khoai lang” kể rằng có một ông lý trưởng ở một làng nghèo phải lễ tết quan huyện một khoản tiền 2 đồng bạc (theo lệ của quan!); ông đành nhịn ăn tết dành ra một đồng, còn đồng nữa không kiếm đâu ra nên buộc phải bù vào đó bằng một gánh khoai lang có giá trị tương đương.
Và đây là cảnh ông lý mang đồ lễ đến kính biếu quan tại công đường:
Đứng trước bàn giấy quan, ông lý gãi tai, nhìn đĩa tiền để trên hai thúng khoai chồng lên nhau, khúm núm nói:
Rời khỏi nha môn, ông lý chạy vạy khắp nơi để vay tiền mà không được. Sau cùng, ông phải đem cái triện đồng lý trưởng nộp cho hiệu cầm đồ để vay được 1 đồng. Đã có đủ hai đồng tết quan, ông nhẹ nhõm quay lại công đường. Sự việc tiếp theo diễn ra như sau:
Ông đặt đĩa tiền ở góc bàn, sắp bẩm một câu chiếu lệ. Nhưng ông huyện đã vui vẻ, nói ngọt ngào ngay:
Sự việc đến đây có vẻ đã kết thúc, nhưng không phải vậy. Xin độc giả nhớ lại lúc quan xỉ vả “cái mả khoai lang” và bảo ông lý “đem nó đi ngay, đừng làm bẩn công đường” chỉ cách đó mấy canh giờ, để hiểu rằng đoạn tiếp theo đây mới là sự kết thúc một cách hài hước bất ngờ của tấn trò mà quan đã diễn:
Từ điển Bách khoa Việt Nam đã rất chính xác khi viết rằng:
“Nguyễn Công Hoan tạo ra những tình huống bất ngờ, rồi phá lên cười và làm cho người khác cười theo, nhưng ngẫm lại thật thương tâm đau xót”. Nguyễn Công Hoan sống mãi Vì đã đạt đến thượng đỉnh của nghệ thuật trào phúng để phê phán xã hội, nên Nguyễn Công Hoan dường như không có nhiều hứng thú để viết theo cách khác. Vào đầu thập niên 60 của thế kỷ XX, khi miền Bắc nước ta tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội, thì văn học hiện thực phê phán không còn được chấp nhận nữa, mà mọi người đều phải sáng tác theo đường lối hiện thực xã hội chủ nghĩa để ca ngợi chế độ ta tươi đẹp, nhân dân ta anh hùng dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng quang vinh. Nguyễn Công Hoan hầu như đã từ bỏ nghệ thuật trào lộng, mà chuyển sang sử dụng nguồn vốn sống phong phú đã tích lũy lâu năm để viết nên các truyện dài
“Tranh tối tranh sáng”, “Người cặp rằng hầm xay lúa ở ngục Côn Lôn 1930”, “Hỗn canh hỗn cư” và tiểu thuyết
“Đống rác cũ” . Nhưng các truyện này chưa gây được nhiều hứng thú trong độc giả bằng những tác phẩm trước đó của ông. Riêng
“Đống rác cũ” (xuất bản năm 1963) còn bị phê phán là xa rời hiện thực xã hội chủ nghĩa và có khuynh hướng luyến tiếc chế độ xưa, khiến cho nó trở thành tác phẩm kết thúc thời kỳ sáng tác sung sức của Nguyễn Công Hoan.
Nhưng rồi thực tiễn cuộc sống vẫn phát triển theo quy luật khách quan của nó và những tấn trò đời vẫn tiếp tục tồn tại, dù cho người ta có được phép viết về chúng hay không. Mặc dù những ông quan phụ mẫu mặc áo dài khăn đóng đeo thẻ bài ngà đã biến mất từ lâu, để thay thế bằng các đồng chí cán bộ mặc áo đại cán bốn túi đi dép râu trong cơ chế quan liêu - bao cấp, rồi lại được thay bằng thế hệ cán bộ - công chức mặc âu phục đeo cravat đi giày da bóng lộn của thời đổi mới mở cửa hiện đại, thì những thói hư tật xấu của con người cũng vẫn còn nguyên,
ma lực của đồng tiền vẫn tác oai tác quái và nạn tham nhũng không hề thuyên giảm mà dường như còn tăng hơn trước bội phần.
Tác giả bài viết: Ts. LÊ VINH QUỐC
0 comments:
Đăng nhận xét
[im]your image url..[/im]
[youtube]your video url..[/youtube]
[si="10"]your text[/si]
[co="red"]your text[/co]
〈div style=""〉 TEXT〈/div〉