Mời nghe đọc tại Trung Tâm Vì Người Mù Sao Mai - Người đọc: Nguyên Lộc.
NGUYỄN CÔNG HOAN CÂY BÚT HIỆN THỰC XUẤT SẮC
Phần II: Tác phẩm của Nguyễn Công Hoan - Những thành công và đóng góp.
CẦN XÁC ĐỊNH LẠI GIÁ TRỊ CỦA MƯỜI NĂM VÀ ĐỐNG RÁC CŨ
HÀ MINH ĐỨC
Cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc thắng lợi và cách mạng chuyển sang một thời kỳ mới. Những năm đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội đặt ra nhiều vấn đề phong phú và phức tạp cho sự phát triển văn học. Đề tài sáng tác được mở rộng, nhiều tác phẩm đã tiếp cận và miêu tả hiện thực trên nhiều bình diện mới. Ngoài những tác phẩm tiếp tục viết về đề tài chiến tranh, về xây dựng chủ nghĩa xã hội, còn nhiều tác giả viết về thời kỳ trước cách mạng như Vỡ bờ của Nguyễn Đình Thi, Sóng gầm, Cơn bão đã đến của Nguyên Hồng, Mười năm của Tô Hoài, Đống rác cũ của Nguyễn Công Hoan. Viết về xã hội cũ là một vấn đề khó. Từ vốn hiểu biết đời sống đến cách xử lý vấn đề đều đòi hỏi người viết năng lực sáng tạo và bản lĩnh vững vàng. Đa số các nhà văn viết về đề tài trên đều đã có những tác phẩm thành công từ thời kỳ trước cách mạng như Bỉ vỏ và Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng, Kép Tư Bền và Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan, Dế mèn phiêu lưu ký và Quê người của Tô Hoài. Yêu cầu đặt ra trong hoàn cảnh mới là phải nhận thức và miêu tả xã hội cũ theo quan điểm mới. Lúc này trong đời sống văn học đang đề cao việc miêu tả con người mới xã hội chủ nghĩa. Cuộc sống xã hội thì phong phú và phức tạp. Chuẩn mực về con người mới còn nặng về lý thuyết. Do đó trong nhiều cuốn tiểu thuyết chưa tạo được sự thống nhất giữa con người xã hội và con người riêng tư, chưa làm nổi bật được phẩm chất con người mới trong quan hệ đời thường. Vấn đề miêu tả cái riêng tư và những chất liệu tiêu cực trong cuộc sống cũng là một thử thách với người viết. Thiếu sự hiểu biết đầy đủ cuộc sống, một số tác phẩm rơi vào sự gò bó, và lý thuyết sách vở. Tránh công thức sơ lược nhưng lại thiếu định hướng và chuẩn mực nên nhiều trang viết mang nặng tính chất tự nhiên chủ nghĩa, phê bình văn học đã nhạy cảm và chỉ ra những thiếu sót của những sáng tác trên nhưng đồng thời đã phê phán quá mức một số tác phẩm văn xuôi như Mười năm của Tô Hoài, Vào đời của Hà Minh Tuân, Mạch nước ngầm, của Nguyên Ngọc, Những người thợ mỏ của Võ Huy Tâm.
... Cùng loại đề tài viết về xã hội cũ ở giai đoạn sau, Đống rác cũ cũng là một tác phẩm cần được đánh giá lại. Viết Đống rác cũ, Nguyễn Công Hoan muốn phơi bày bộ mặt xấu xa của xã hội cũ qua vốn hiểu biết sâu rộng của ông về quá khứ! Trong một lần trò chuyện với những người viết và bạn đọc bàn về tác phẩm này, tác giả nói rõ ý định của mình nhằm giúp độc giả thanh niên hiểu biết xã hội cũ để càng yêu mến cuộc đời mới. Nguyễn Công Hoan một lần nữa đã nêu lại ý này trong Đời viết văn của tôi: "Đống rác cũ là chuyện xã hội cũ, dưới chế độ cũ. Dưới chế độ cũ người nào không giữ được bản lĩnh thì gái thành đĩ bợm, trai phải lừa lọc để sống. Họ chạy theo đồng tiền, làm những việc thối tha, rất kinh tởm khiến bọn thống trị đã gây được biết bao cảnh bất công. Nhưng giữa lúc cái bóng đen dầy đặc làm cho xã hội nghẹn thở, thì ánh sáng của Đảng đã le lói hiện ra... Viết cuốn sách này, tôi có ý định dựng lại xã hội ta dưới thời Pháp thuộc để giúp anh em thanh niên thêm một sự hiểu biết. Anh em thanh niên sống trong chế độ mới tươi đẹp của chúng ta chỉ biết là sung sướng hơn chế độ cũ nhơ bẩn. Nhưng anh em chỉ biết chung chung là nhơ bẩn, chứ không biết cụ thể nó nhơ bẩn như thế nào, đến mức nào. Thì đọc Đống rác cũ anh em có thể thấy được một vài phần. Và khi đã biết chế độ cũ thế nào anh em mới thấy công ơn của Đảng là vĩ đại và mới yêu quý chế độ mới, mới tha thiết bảo vệ chế độ mới" (NXB Văn học, 1971).
Ý định của ông đã không được thực hiện như ông mong muốn. Nhiều chất liệu về xã hội cũ được khai thác tuỳ tiện, thiếu chắt lọc làm cho bên cạnh những mạch truyện hay còn lẫn lộn nhiều chuyện đời nhảm nhí.
... Cùng loại đề tài viết về xã hội cũ ở giai đoạn sau, Đống rác cũ cũng là một tác phẩm cần được đánh giá lại. Viết Đống rác cũ, Nguyễn Công Hoan muốn phơi bày bộ mặt xấu xa của xã hội cũ qua vốn hiểu biết sâu rộng của ông về quá khứ! Trong một lần trò chuyện với những người viết và bạn đọc bàn về tác phẩm này, tác giả nói rõ ý định của mình nhằm giúp độc giả thanh niên hiểu biết xã hội cũ để càng yêu mến cuộc đời mới. Nguyễn Công Hoan một lần nữa đã nêu lại ý này trong Đời viết văn của tôi: "Đống rác cũ là chuyện xã hội cũ, dưới chế độ cũ. Dưới chế độ cũ người nào không giữ được bản lĩnh thì gái thành đĩ bợm, trai phải lừa lọc để sống. Họ chạy theo đồng tiền, làm những việc thối tha, rất kinh tởm khiến bọn thống trị đã gây được biết bao cảnh bất công. Nhưng giữa lúc cái bóng đen dầy đặc làm cho xã hội nghẹn thở, thì ánh sáng của Đảng đã le lói hiện ra... Viết cuốn sách này, tôi có ý định dựng lại xã hội ta dưới thời Pháp thuộc để giúp anh em thanh niên thêm một sự hiểu biết. Anh em thanh niên sống trong chế độ mới tươi đẹp của chúng ta chỉ biết là sung sướng hơn chế độ cũ nhơ bẩn. Nhưng anh em chỉ biết chung chung là nhơ bẩn, chứ không biết cụ thể nó nhơ bẩn như thế nào, đến mức nào. Thì đọc Đống rác cũ anh em có thể thấy được một vài phần. Và khi đã biết chế độ cũ thế nào anh em mới thấy công ơn của Đảng là vĩ đại và mới yêu quý chế độ mới, mới tha thiết bảo vệ chế độ mới" (NXB Văn học, 1971).
Ý định của ông đã không được thực hiện như ông mong muốn. Nhiều chất liệu về xã hội cũ được khai thác tuỳ tiện, thiếu chắt lọc làm cho bên cạnh những mạch truyện hay còn lẫn lộn nhiều chuyện đời nhảm nhí.
Tác phẩm bị dư luận phản ứng qua một loạt bài phê bình nặng nề như một cuộc đấu tranh và kết quả là người đọc chưa được đọc tiếp tập II để có một nhận định đầy đủ hơn về giá trị tác phẩm.
Thực tế Đống rác cũ là một bộ tiểu thuyết viết công phu, có nhiều chương hay bộc lộ rõ lối viết sắc sảo về tài năng của Nguyễn Công Hoan.
Tác phẩm chứa đựng một khối lượng lớn kiến thức về xã hội cũ từ cách làm ăn phất lên của bọn giàu có đến những chuyện xấu xa bẩn thỉu, khôi hài tràn lan trong cuộc sống. Tác phẩm cũng khái quát được qua những nhân vật và cảnh sống sinh động nhiều quy luật thế giới lần thứ 1 cho đến khoảng sau năm 1930. Đây là thời kỳ giai cấp tư sản đang tìm mọi thủ đoạn bóc lột, xoay sở làm giàu và khuếch trương thanh thế chính trị. Giai cấp phong kiến dần mất hẳn vị trí xã hội và lễ giáo phong kiến đi vào suy thoái, giai cấp vô sản bước lên vũ đài chính trị với sức mạnh của một giai cấp đang lên hợp với quy luật phát triển lịch sử. Đống rác cũ đã phản ánh chân thực và sinh động bản chất và quy luật của những cuộc đấu tranh giai cấp ở thời kỳ lịch sử này. Thừa là một kiểu nhân vật tư sản bị tác giả chụp đúng hình dạng và bóc trần chân tướng. Quá trình xoay sở làm giàu với nhiều thủ đoạn của kẻ vô học lại pha chất lưu manh hoá đã tạo cho nhân vật những nét riêng. Đống rác cũ có nhiều chương miêu tả hay. Các chương viết về gia đình cụ Phúc Lâm đại diện cho giai cấp phong kiến hết thời trở thành thất thế và bị bọn tư sản mới phất lên lừa đảo, về bi kịch của chuyện tình duyên của cô Lễ với tên Thừa (Tập I) về những hành động của Thừa tham gia bóc lột ở đồn điền và phá cơ sở cách mạng (Tập II) là những chương viết rất tốt. Tước bỏ đi một số tình tiết có tính chất tự nhiên chủ nghĩa, Đống rác cũ là một tác phẩm có giá trị hiện thực, một đóng góp không thay thế được của Nguyễn Công Hoan về sự hiểu biết bản chất xã hội cũ. Nhà văn Tô Hoài nhận xét về tác phẩm Đống rác cũ: "Chỉ mới nói riêng về những chương miêu tả gia đình một nhà nho, một gia đình phong kiến điển hình với những thói tục hủ lậu và giam hãm và hành hạ những người phụ nữ trong cửa của gia đình, người đọc phải sửng sốt trước tài năng của ông. Ông đã phơi bày, đã kết tội chế độ phong kiến, giai cấp bóc lột một cách đặc sắc nhất". Chính đó cũng là giá trị tư tưởng và nghệ thuật của bộ tiểu thuyết, đồng thời nó cũng nói lên vốn hiểu biết lớn lao của tác giả về xã hội cũ. Đời văn của ông chủ yếu cũng viết về xã hội cũ. Ông thường sử dụng bút pháp hiện thực pha lẫn lối trào phúng châm biếm.
Phương thức miêu tả ấy rất thích hợp để miêu tả những chuyện đời lố bịch mà đau lòng xót xa. Trong Đống rác cũ, hai lối viết trên chưa tạo được sự hoà hợp nhuần nhuyễn nên nhiều khi lẫn lộn giữa chuyện thực nghiêm chỉnh và chuyện vui hài hước.
Hai cuốn tiểu thuyết Mười năm và Đống rác cũ đã đặt ra nhiều vấn đề có thể trao đổi ý kiến, rút kinh nghiệm những chất liệu quá phức tạp dễ làm sai lệch đi bức tranh về cuộc đời cũ và ảnh hưởng đến sự tiếp nhận của người đọc hôm nay. Mặt khác, cũng cần tránh xu hướng tước bỏ hết những tình huống phức tạp làm cho những cảnh ngộ trở nên trong trẻo quá, không phản ánh đúng thực trạng của cuộc đời cũ.
Đánh giá lại Mười năm của Tô Hoài và Đống rác cũ của Nguyễn Công Hoan là biểu thị tinh thần công bằng trong việc nhận định các tác phẩm văn học và cũng biểu thị ý thức trân trọng những giá trị văn học đích thực mà lúc này, lúc khác chúng ta đã có cái nhìn còn thiên lệch, hạn chế.
Thực tế Đống rác cũ là một bộ tiểu thuyết viết công phu, có nhiều chương hay bộc lộ rõ lối viết sắc sảo về tài năng của Nguyễn Công Hoan.
Tác phẩm chứa đựng một khối lượng lớn kiến thức về xã hội cũ từ cách làm ăn phất lên của bọn giàu có đến những chuyện xấu xa bẩn thỉu, khôi hài tràn lan trong cuộc sống. Tác phẩm cũng khái quát được qua những nhân vật và cảnh sống sinh động nhiều quy luật thế giới lần thứ 1 cho đến khoảng sau năm 1930. Đây là thời kỳ giai cấp tư sản đang tìm mọi thủ đoạn bóc lột, xoay sở làm giàu và khuếch trương thanh thế chính trị. Giai cấp phong kiến dần mất hẳn vị trí xã hội và lễ giáo phong kiến đi vào suy thoái, giai cấp vô sản bước lên vũ đài chính trị với sức mạnh của một giai cấp đang lên hợp với quy luật phát triển lịch sử. Đống rác cũ đã phản ánh chân thực và sinh động bản chất và quy luật của những cuộc đấu tranh giai cấp ở thời kỳ lịch sử này. Thừa là một kiểu nhân vật tư sản bị tác giả chụp đúng hình dạng và bóc trần chân tướng. Quá trình xoay sở làm giàu với nhiều thủ đoạn của kẻ vô học lại pha chất lưu manh hoá đã tạo cho nhân vật những nét riêng. Đống rác cũ có nhiều chương miêu tả hay. Các chương viết về gia đình cụ Phúc Lâm đại diện cho giai cấp phong kiến hết thời trở thành thất thế và bị bọn tư sản mới phất lên lừa đảo, về bi kịch của chuyện tình duyên của cô Lễ với tên Thừa (Tập I) về những hành động của Thừa tham gia bóc lột ở đồn điền và phá cơ sở cách mạng (Tập II) là những chương viết rất tốt. Tước bỏ đi một số tình tiết có tính chất tự nhiên chủ nghĩa, Đống rác cũ là một tác phẩm có giá trị hiện thực, một đóng góp không thay thế được của Nguyễn Công Hoan về sự hiểu biết bản chất xã hội cũ. Nhà văn Tô Hoài nhận xét về tác phẩm Đống rác cũ: "Chỉ mới nói riêng về những chương miêu tả gia đình một nhà nho, một gia đình phong kiến điển hình với những thói tục hủ lậu và giam hãm và hành hạ những người phụ nữ trong cửa của gia đình, người đọc phải sửng sốt trước tài năng của ông. Ông đã phơi bày, đã kết tội chế độ phong kiến, giai cấp bóc lột một cách đặc sắc nhất". Chính đó cũng là giá trị tư tưởng và nghệ thuật của bộ tiểu thuyết, đồng thời nó cũng nói lên vốn hiểu biết lớn lao của tác giả về xã hội cũ. Đời văn của ông chủ yếu cũng viết về xã hội cũ. Ông thường sử dụng bút pháp hiện thực pha lẫn lối trào phúng châm biếm.
Phương thức miêu tả ấy rất thích hợp để miêu tả những chuyện đời lố bịch mà đau lòng xót xa. Trong Đống rác cũ, hai lối viết trên chưa tạo được sự hoà hợp nhuần nhuyễn nên nhiều khi lẫn lộn giữa chuyện thực nghiêm chỉnh và chuyện vui hài hước.
Hai cuốn tiểu thuyết Mười năm và Đống rác cũ đã đặt ra nhiều vấn đề có thể trao đổi ý kiến, rút kinh nghiệm những chất liệu quá phức tạp dễ làm sai lệch đi bức tranh về cuộc đời cũ và ảnh hưởng đến sự tiếp nhận của người đọc hôm nay. Mặt khác, cũng cần tránh xu hướng tước bỏ hết những tình huống phức tạp làm cho những cảnh ngộ trở nên trong trẻo quá, không phản ánh đúng thực trạng của cuộc đời cũ.
Đánh giá lại Mười năm của Tô Hoài và Đống rác cũ của Nguyễn Công Hoan là biểu thị tinh thần công bằng trong việc nhận định các tác phẩm văn học và cũng biểu thị ý thức trân trọng những giá trị văn học đích thực mà lúc này, lúc khác chúng ta đã có cái nhìn còn thiên lệch, hạn chế.
(Báo Giáo viên nhân dân, số 27, 28, 29, 30, 31 tháng 7-1989)
0 comments:
Đăng nhận xét
[im]your image url..[/im]
[youtube]your video url..[/youtube]
[si="10"]your text[/si]
[co="red"]your text[/co]
〈div style=""〉 TEXT〈/div〉